[S] Chàng Ngốc (3 Phiên Bản)

Tiểu thuyết Chàng ngốc được Dostoevsky ra mắt công chúng lần đầu tiên trên tạp chí Người đưa tin nước Nga vào năm 1868. Theo học giả Joseph Frank, chuyên gia nghiên cứu về cuộc đời và tác phẩm của Dostoevsky, Chàng ngốc là “tiểu thuyết mang dấu ấn cá nhân nhất trong số các kiệt tác của Dostoevsky, trong đó ông biểu lộ niềm xác tín sâu sắc, ấp ủ và thiêng liêng nhất của mình.”

Trong một bức thư gửi Apollon Maykov, Dostoevsky cho biết chính hoàn cảnh tuyệt vọng đã buộc ông nắm bắt và khai triển một ý tưởng mà trước nay ông chưa đủ dũng cảm và cảm thấy không đủ tài năng nghệ thuật để thực hiện. Đó là ý tưởng phác thảo “một bản thể người đẹp thuần túy”, một tâm hồn Ki tô giáo thực thụ, vô tội, trong trắng và có lòng trắc ẩn sâu sắc, người sẽ thay mặt Dostoevsky để tuyên xưng niềm tin: “Cái đẹp sẽ cứu rỗi thế giới.” Đó là khởi nguồn của nhân vật Lev Myshkin.

Nếu như ở các kiệt tác khác, các nhân vật chính và bối cảnh câu chuyện đều được Dostoevsky lấy cảm hứng từ những con người và sự việc trong xã hội lúc bấy giờ, như trường hợp Raskolnikov và Pierre François Lacenaire trong Tội ác và hình phạt, hay chuyện anh em nhà Karamazov và chuyện nhà viên trung úy Ilyinsky trong Anh em nhà Karamazov, thì nhân vật hoàng thân Myshkin lại được tác giả xây dựng từ chính hình mẫu của mình, với chứng động kinh dai dẳng, sự giằng xé nội tâm sâu sắc và trải nghiệm ghê gớm về “nghi thức hành hình”.

Nhà phê bình văn học Gary Saul Morson nhận xét: Tiểu thuyết Chàng ngốc vi phạm mọi quy chuẩn phê bình nhưng bằng cách nào đó vẫn đạt được sự vĩ đại thực sự. Sau này, những suy tư đậm chất hiện sinh và những trạng thái tâm lý kỳ lạ của các nhân vật trong Chàng ngốc đã đóng góp không nhỏ cho các công trình của nhà phân tâm học Sigmund Freud và nhà văn hiện sinh Albert Camus.